"Ik gebruik graag het potentieel van wat bestaat"
Architect Nathalie De Leeuw vertrekt in al haar projecten vanuit een circulaire visie en werd voor haar renovatie van het NVKVV-gebouw bekroond met de be.exemplary award. Hoe vult zij circulariteit in en hoe gaat zij om met de praktische uitdagingen?
Hoe ben je tot circulariteit gekomen?
NDL: Ik vroeg me simpelweg al een tijd af waar ik mee bezig was. In 2017 maakte ik de omslag naar een nieuwe, circulaire manier van denken die mijn visie en ontwerppraktijk volledig heeft veranderd.
Hergebruik is een woord dat je dikwijls in de mond neemt.
NDL: Circulariteit in architectuur is voor mij vooral hergebruik. Ik gebruik graag het potentieel van wat bestaat. Ik heb nooit veel willen focussen op vorm, ruimtelijke beleving en materialen zijn altijd belangrijker geweest. Nieuwe materialen gebruik ik alleen als ik geen bestaand alternatief vind, niet alleen omwille van hun milieu-impact, maar ook om esthetische reden. Naar mijn gevoel contrasteren nieuwe materialen vaak te veel met het patina van bestaande materialen.
Hergebruik zit veelal in de afwerking, en dit is vaak iets dat de opdrachtgever zelf wil doen of uitbesteden aan een interieurarchitect. Mensen houden van een ruime keuze en die vinden ze in een grote showroom vol nieuwe producten. Aanbieders van hergebruikte materialen kunnen niet die keuze en dat commerciële belevingsgevoel bieden. Toch kan ik meer en meer opdrachtgevers overtuigen om gerecupereerde materialen een kans te geven. Hergebruik maakt de dingen dikwijls eenvoudiger en rustgevender. Ze zijn veelal goedkoper en van uitstekende kwaliteit, en na plaatsing vindt men ze prachtig. Al wacht je best niet te lang met kopen, net door dat beperkte aanbod. Als aannemer moet je de materialen ook kunnen stockeren.
Anneleen Leon
Wat betekent dit in de praktijk?
NDL: Hergebruikte materialen integreer ik zichtbaar in de bestaande constructie. Die transparantie is waardevol bij latere aanpassingen aan het gebouw. Zo zie je direct wat de mogelijkheden zijn. Technieken en technische leidingen laat ik zoveel mogelijk in opbouw monteren en niet verwerken in dekvloeren of inslijpen in muren. Keukens en badkamers zijn ook technische zones die functioneel moeten zijn. Ik verkies een kraan op een spoelbak boven een kraan die ingewerkt zit in de wand, om zo breekwerk in de toekomst te beperken.
Ik heb ook vragen bij bepaalde nieuwe, gerecycleerde materialen die op de markt komen. Neem bijvoorbeeld platen van gerecycleerd plastic, uitzicht terrazzo tegel, die er qua looks best geslaagd uitzien. Hier is wel opnieuw energie ingekropen. En hoe gaat dit materiaal verouderen? Er is veel greenwashing. Wie gaat dit ooit recycleren? Circulariteit mag geen alibi zijn om altijd maar nieuwe materialen te produceren. Kunnen we niet minderen met al dat produceren?
Welke gerealiseerde projecten zijn typerend voor je circulaire visie?
NDL: De renovatie van het interieur van apotheek Emilie in Schaarbeek is een mooie case geweest. De apotheker wilde een speels en origineel concept, weg van de traditionele apotheekinrichting. De materialen hebben we aangekocht bij Rotor Deconstruction, met bijvoorbeeld goudkleurige plafondrasters van Jules Wabbes die nog afkomstig zijn van de Generale Bank in Brussel. Ze dateren van de jaren zestig en ogen nog altijd prachtig.
Apotheek Emilie. Copyright: Pedro Correa
Het project voor NVKVV waarvoor ik bekroond ben met een be.exemplary award is dan weer iets helemaal anders. Pas zeven jaar later kan je tonen waar je mee bezig bent geweest.
Wat is het verhaal achter het NVKVV-project?
NDL: In 2016 werd ik gebeld door het bestuur van NVKVV of het Netwerk Verpleegkunde, de grootste Vlaamse beroepsorganisatie voor verpleegkundigen, om te komen kijken naar een lek in het dak van hun kantoorgebouw in Schaarbeek. Het volledige pand bestond uit drie met elkaar verbonden bouwvolumes. Het hoofdgebouw aan de Vergotesquare dateert uit 1909 en wordt in het Frans een manoir genoemd, wat met 740 m² groter is dan een doorsnee herenhuis. Het perceel liep helemaal door tot aan de Frédéric Pelletierstraat, waar NVKVV in de jaren 70 een nieuw gebouw had opgetrokken. De twee gebouwen waren in het midden van het perceel met elkaar verbonden door een polyvalente ruimte, die tussen de twee hoofdvolumes in geklemd zat, er was geen buitenruimte. Van het hele kantoorgebouw werd hooguit de helft van de oppervlakte gebruikt en de algemene staat van het gebouw maakte duidelijk dat er meer nodig was dan enkele reparaties.
Ik heb aan het bestuur voorgesteld om een van de gebouwen te verkopen en het andere ingrijpend te verbouwen. Zij waren gewonnen voor het idee. Zo konden ze op deze plek in Brussel blijven en hoefden ze niet ergens anders een nieuwe kantoorruimte gaan huren. Patrimonium was voor hen een belangrijke meerwaarde. Dus werd besloten om het gebouw in de Pelletierstraat te verkopen en het oude gebouw aan de Vergotesquare te helemaal te renoveren.
Bron: NVKVV
Ik ga steeds uit van intelligent behoud van het bestaande, maar al snel bleek dat het niet haalbaar was om de polyvalente ruimte in het middengedeelte te behouden. Deze ruimte was niet kwalitatief gebouwd en in slechte staat. Dus heb ik voorgesteld om deze jaren 70-toevoeging te slopen, om plaats te maken voor een nieuwe, kleinere polyvalente ruimte, grenzend aan een nieuwe binnentuin en twee kleinere patio’s om maximaal licht binnen te trekken. Het staal, beton en hout in deze ruimte zijn zichtbaar en zonder afwerking om demonteerbaarheid te vergemakkelijken. De stabiliteitswerken zijn hier omvangrijk geweest: het oorspronkelijke gebouw ondersteunde de hoge scheidingsmuren, die na afbraakwerken moesten worden gestut. De nieuwe polyvalente ruimte zal ook door externen kunnen worden gebruikt, wat een belangrijke meerwaarde zal zijn voor de buurt.
Dit sociale aspect speelde ook mee in de toekenning van de Be Exemplary-award, die we vooral gewonnen hebben omdat onze ambitie verder reikte dan enkel renoveren met behoud van erfgoedwaarden: we wilden zo circulair mogelijk denken en bouwen. De mensen van NVKVV vonden het verfrissend om te zien hoe er anders wordt gekeken naar materialen en hoe ze opnieuw kunnen worden ingezet.
Nuttige links
Home - Hergebruik bouw (hergebruik-bouw.brussels)
BatiTerre - Réemploi de matériaux
Developing a new reuse inventory service | Rotor (rotordb.org)
FCRBE - Facilitating the circulation of reclaimed building elements in Northwestern Europe | Interreg NWE (nweurope.eu)
Reuse toolkit: Material sheets | Rotor (rotordb.org)
Reuse Toolkit: Material sheets | Interreg NWE (nweurope.eu)
Careno - Be.Circular | Rotor (rotordb.org)
Vade-mecum for Off-Site Reuse | Rotor (rotordb.org)
Andere interviews met Nathalie De Leeuw:
Artikel Circubuild over NVKVV kantoren, Schaarbeek
Artikel Architectura over apotheek Emilie, Schaarbeek