"Door de wetenschappelijke basis van passiefbouw viel alles op zijn plaats"
Stijn Michiels, zaakvoerder van Schrijnwerkerij Michiels, is al meer dan tien jaar lid van Pixii en gepassioneerd door passiefbouw. Hij legt uit welke klimaatrobuuste keuzes zijn schrijnwerkerij maakt en waarom bouwen volgens de passiefprincipes vanzelfsprekend zou moeten zijn.
Hoe ben je tot passiefbouw gekomen?
We zijn een kleine, familiale schrijnwerkerij uit Zele die al drie generaties bestaat. We leggen ons toe op ramen, deuren, gevelbekleding, interieurs en dergelijke meer. Speciale houten ramen zijn een belangrijk deel van onze activiteit. Denk aan monumentale ramen met gebogen profielen, moulures enzovoorts voor gebouwen met erfgoedwaarde, of veeleisende uitvoeringen voor actuele architectuur, zoals zeer grote blok- en schuiframen. Ik zag opportuniteiten in houten raamprofielen met driedubbele beglazing voor passiefbouw. Voor de normering van die profielen keek ik naar de Duitse normen, tot ik het Passiefhuis-Platform ontdekte. Dat heeft dan voor mij de U-waarden van mijn profielen berekend. En door die kennismaking met Pixii / Passiefhuis-Platform in 2011 ben ik echt vanuit de bouwfysische passiefcriteria beginnen denken. Ik was altijd al gepassioneerd door klimaat en milieu en door de wetenschappelijke basis van passiefbouw viel alles op zijn plaats.
Zijn de passiefcriteria voldoende bekend?
Dat we goed moeten isoleren weten we allemaal al sinds de oliecrisis van de jaren 70. Dat beglazing goed moet isoleren en dat je koudebruggen moet vermijden is ook goed ingeburgerd. Maar het fundamentele belang van luchtdichtheid is nog altijd onvoldoende gekend. Voor mij was het ook nieuw om luchtdichtheid als apart passiefcriterium te zien staan. Door die luchtdichtheid is dan een ventilatiesysteem met warmteterugwinning noodzakelijk, wat trouwens heel veel comfort geeft aan de gebruikers.
De passiefprincipes zijn praktische bouwfysica. Waarom vinden ze zo moeilijk ingang?
Het grootste probleem zit bij de architecten. Zelfs jonge architecten zijn hier onvoldoende mee bezig. In architectuuropleidingen komen passiefcriteria niet aan bod terwijl het de logica zelve is zo te ontwerpen dat je bijna geen energie nodig hebt. Ik vind dat frustrerend. Architecten zijn heel veel met de esthetica en de gebruikersbeleving van hun ontwerpen bezig, maar het energiegebruik van een gebouw hangt ook af van hun ontwerp. Bovendien sturen zij de uitvoerders en aannemers aan en volgen ze de werven op. Ik ben ook lid van een schooljury voor de opleiding houttechnieken. Daar hamer ik al jaren op het belang van luchtdichtheid en eis ik dat luchtdichtheid in het leerplan wordt opgenomen. Het is mijn indruk dat bij vaklieden het besef wel is gegroeid en hopelijk kan een jongere generatie die inzichten ook realiseren in de bedrijven waar ze terechtkomen.
Kan certificatie een rol spelen in dit verhaal?
We zouden de EPB-verplichting kunnen herbekijken. Die wordt nog veel te veel gezien als een noodzakelijk kwaad. Een EPB wordt gevraagd op het einde van het bouwproces als het kalf dikwijls al verdronken is. Er zou minstens al bij het begin van het ontwerpproces een verplichte toetsing moeten zijn, want de kwaliteit van het ontwerp is bepalend voor de energetische gebouwprestaties. Men schijnt te vergeten dat er heel veel geld kan worden uitgespaard op deze manier.
Hebben jullie ervaring met de bouw van volledige passiefwoningen?
We hebben enkele passiefwoningen gezet in houtskeletbouw. Voor isolatie kozen we bio-ecologische Gutex houtvezelisolatie. De warmte van de zon wordt er maximaal benut en voor zomercomfort zijn screens voorzien. Warm water wordt door een zonneboiler geproduceerd en voor ventilatie is er een systeem D. Actieve koeling is er overbodig. Ik verwijs graag naar de Romeinse bouwkunst in dat verband. Die wisten al hoe effectief nachtkoeling kan zijn. Via kipramen wordt 's nachts koele lucht aangevoerd die door de woning trekt naar een automatisch Velux dakraam en het schoorsteeneffect koelt de woning. Voor verwarming plaatsen we infraroodfolies die kamer per kamer te regelen zijn. Dat is zeer goedkoop en ik vind een warmtepomp in passiefbouw dikwijls overkill.
Maar veel lage-energie- en passiefprojecten waarin we een rol spelen, zijn samenwerkingen met andere partners. Met ONO Architectuur en Velux werkten we mee aan de renovatie van Tuinwijk Goede Lucht in Anderlecht. Wij stonden in voor het vervaardigen en plaatsen van onze Accoya-vuren passieframen.
ONO Architectuur tekende ook de passiefrijwoningen in de Prins Leopoldstraat in Borgerhout en ook daar verzorgden we het buitenschrijnwerk met onze Accoya- vuren passieframen.
Project Prins Leopoldstraat naar ontwerp van ono architectuur waar Stijn Michiels het buitenschrijnwerk verzorgde. Foto's door Filip Dujardin.
Voor het Housing project Anethan in Schaarbeek getekend door Low-architecten deden we het buitenschrijnwerk.
Housing project Anethan naar ontwerp van LOW met de passieframen van Stijn Michiels. Foto's door Stijn Bollaert.
Voor Blaf architecten uit Lokeren hebben we al verschillende projecten mogen uitvoeren, zoals dit project op de Hoedhaarsite in Lokeren. Daar namen we ook het hele interieur voor onze rekening. Dit zijn maar enkele van de vele voorbeelden.
Het project op de Hoedaarsite naar ontwerp van BLAF waar Stijn passieframen plaatste. Foto's door BLAF.
Je benadrukt dat je graag met Accoya gemodificeerd hout werkt.
Accoya gemodificeerd hout wordt gemaakt van snelgroeiend naaldhout uit plantages in Nieuw-Zeeland, waar de bomen na dertig jaar worden gerooid. Dat is kort in vergelijking met tropisch hardhout en bovendien is de hergroeibaarheid gegarandeerd. Het hout wordt verduurzaamd met niet-toxisch azijnzuur en de U-waarde van dit naaldhout is veel beter dan die van tropisch hardhout. Eigenlijk zouden labels als FSC overbodig moeten zijn.
Hoe kijken opdrachtgevers terug op hun keuze om passief te bouwen?
Simpel. Iedereen die ik daarover aanspreek zou opnieuw passiefbouwen en misschien nog verder gaan.
Ben je ook bezig met woningen die energie produceren en zelfs overschotten kunnen genereren?
Ik streef naar energiepositieve gebouwen. Ons atelier is voorzien van redelijk wat zonnepanelen. We hebben nog net voor het conflict in Oekraïne geïnvesteerd in batterijopslag voor ons atelier en dat is wellicht de beste investering in jaren. Onze machines moeten niet volcontinu draaien. Dankzij die batterijen kunnen we de piekbelastingen goed afvlakken. In deze mooie zomer van 2022 hebben we zo veel uren energie uitgespaard. Op ons dak ligt 30 kWh aan PV die zo zijn georiënteerd dat we de hele dag rendement hebben. Ook onze voertuigen zullen we elektrificeren en zoveel mogelijk laden met stroom van onze PV-installatie.
In de transitie naar koolstofneutraal bouwen en wonen speelt de overheid een grote rol via bewustmaking, regels, subsidies ... Worden de middelen goed ingezet?
In het algemeen ontbreekt een rendementsvisie. De overheid subsidieert middelmatig isolerende beglazing, waarom die middelen niet reserveren voor topkwaliteit? Ik hoor van scholen hier in de buurt die astronomische gasfacturen hebben, bedragen die in de honderdduizenden euro's lopen. Laat ons die gebouwen dan ineens goed isoleren in plaats van geld te blijven weggooien. Zorg dat bij architectuurwedstrijden een energetische visie mee wordt beoordeeld en een centrale plaats krijgt in de beoordeling. En kijk bovenal naar het rendement van de ingrepen.
©2023 Pixii - Het algemeen auteursrecht is van toepassing op bovenstaand materiaal. Gelieve ons te contacteren indien je onderstaand materiaal wil overnemen buiten de gebruikelijke citatie met bronvermelding.