Open haard onder vuur

Bron: dit artikel verscheen op livios.be

"Vandaag zijn de nodige technologieën beschikbaar om de residentiële verwarmingssector volledig te verduurzamen. Energie-efficiënte gebouwen met een lage warmtevraag zijn daarbij een noodzaak voor de realisatie van zo’n fossielvrij gebouwenpark." Aan het woord is prof. Michel De Paepe, voorzitter van Pixii - Kennisplatform Energieneutraal Bouwen. In dit opiniestuk neemt hij de toekomst van onze warmtevraag onder de loep en de rol die kachels en haarden daarin spelen.

Nostalgie

Is de verwarming van onze gebouwen een van de grootste boosdoeners van de CO2-uitstoot? Ja. Moeten we daarom eerst de energievraag reduceren? Jazeker, de minst vervuilende én goedkoopste energie is nog steeds die energie die je niet gebruikt. En gaan we dan onze gebouwen verwarmen met hernieuwbare energie? Vanzelfsprekend. En heeft een kachel of open haard nog een plaats in deze energiemix? Al mag de warme gloed van brandend hout dan mening mens nostalgisch maken, toch zeg ik hier een volmondige – zij het meer controversiële – neen.

Voor elk technisch probleem een technische oplossing

Is isolatie als een warme, wollen trui, dan is luchtdichtheid een windjack die je woning beschermt tegen koude wind en tocht en verhindert dat de warmte verdwijnt door kieren en spleten. In passiefhuizen zijn open haarden sowieso nooit evident geweest: niet alleen omwille van de luchtdichtheid, maar ook omdat die veel te veel warmte afgeven in verhouding tot de zeer beperkte behoefte aan verwarming. Luchtdicht bouwen – een vereiste voor alle energiezuinige gebouwen – valt algemeen zeer moeilijk te verenigen met een open haard die kan zorgen voor grote luchtlekken en ook je ventilatie volledig in de war brengt. En ja, de ingenieur in mij is ervan overtuigd dat er voor elk technisch probleem een technische oplossing is.

Onderschatte bron van fijn stof

Maar laat een beperkt comfort niet het enige tegenargument zijn, integendeel. De wetenschapper in mij kijkt naar feiten. En er stelt zich een duidelijk probleem met de luchtkwaliteit bij houtverbranding. De meeste emissies worden niét veroorzaakt door het verkeer, maar wél doordat we hout verbranden in open haarden en kachels. Houtverbranding is een belangrijke en lange tijd onderschatte bron van rechtstreeks uitgestoten fijn stof, waarbij bovendien tal van andere kankerverwekkende stoffen vrijkomen zoals PAK en dioxines.

De cijfers uit een rapport van de Vlaamse Milieumaatschappij in 2015 spreken boekdelen: houtverbranding is de belangrijkste bron van fijn stof in Vlaanderen, goed voor 43% van de totale uitstoot van PM 2,5-emissies. Niet voor niets hebben steeds meer steden een stookalarm. En ja, we weten dat pelletkachels veel schoner en efficiënter zijn en dat de prestaties van de toestellen jaar na jaar verbeteren, maar laat een beperkt comfort en een slechte luchtkwaliteit niet de enige tegenargumenten zijn.

Leren uit het verleden, kijken naar de toekomst

De echtgenoot, vader, medemens en zelfs Metallica-liefhebber in mij leert uit het verleden en kijkt naar de toekomst. Door de gigantische klimaatuitdagingen stomen de economie – en zeker ook de bouwsector – de politici, de academische wereld, de jongeren … zich klaar voor een toekomst zónder fossiele brandstoffen. Die verdwijnen noodgedwongen uit de huizenmarkt, maar niet opdat hout in het gat zou springen.

Vergeet niet: er is schaarste aan hout. De Standaard kopte vorige week nog dat elk jaar acht keer België wordt omgehakt, een stijging van 43 procent in vergelijking met de periode 2001-2013. Hout is met andere woorden een duurzaam bouwmateriaal, dat we dus beter maar niet verbranden. Er is bovendien feitelijk gewoonweg niet voldoende hout om op deze manier alle woningen te voorzien van verwarming. En als biomassa al onderdeel zal uitmaken van de energiemix van de toekomst, kunnen we het beter uitsluitend efficiënt en gecontroleerd inzetten via warmtenetten.

Fossielvrij gebouwenpark

Want zo zal onze toekomst er wel degelijk uitzien: moderne woningen in verdichte wijken zullen verwarmen op elektriciteit en warmtenetten. Dat kan enkel door in te zetten op verschillende terreinen tegelijkertijd: performante gebouwschil, warmtenetten, hybride warmtepompen, volledig elektrische warmtepompen, zonneboilers, geothermie, duurzame biomassa, optimale regeling, vraagsturing en buffering ... De nodige technologieën zijn vandaag beschikbaar om de residentiële verwarmingssector volledig te verduurzamen. Energie-efficiënte gebouwen met een lage warmtevraag zijn daarbij een noodzaak voor de realisatie van zo’n fossielvrij gebouwenpark.

Longen van de planeet

De overheid moet voldoende sociaal flankerende maatregelen voorzien om de transitie haalbaar te maken voor iedereen: comfortabel en betaalbaar wonen is immers een basisrecht. En elke euro die hierin wordt geïnvesteerd, verlaagt niet alleen drastisch de CO2-voetafdruk van België, maar creëert ook meer jobs, verbetert het comfort en de binnenluchtkwaliteit in die gebouwen en verbetert dan zelfs de productiviteit op kantoor en de resultaten die jongeren halen op wiskunde- en taaltesten.

Maar in heel dit zeer nabije toekomstverhaal, lijkt een open haard iets uit de middeleeuwen: het geeft beperkt comfort en is niet bijster gezond. Bovendien is hout een kostbaar goed. Laat ons de longen van de planeet niet langer verbrassen … of beter, verbranden.