"Ik ben geboren met een splinter in mijn maag."

De spreekwoordelijke baksteen in de Belgische maag is niet aan hem besteed. Hout verwerkt tot cross laminated timber, biedt volgens Kerckhof onvergelijkbare voordelen om de transitie te maken naar een klimaatneutrale, zelfs klimaatpositieve bouwsector.

Op zijn dertiende zag Piet Kerckhof tijdens een reis in de Verenigde Staten huizen die volledig uit hout waren opgetrokken. Het was een fascinerende ontmoeting die hem zou bijblijven. "Op mijn achttiende woonde ik een jaar lang in de VS. Dat was in een houtskeletbouw. Recent ging ik opnieuw naar dat huis. Het staat er nog altijd even fris en robuust als toen het werd gebouwd, ondertussen honderd jaar geleden. Voor mij het levende, zichtbare bewijs dat houtbouw heel duurzaam kan zijn."

"Mijn eindwerk als architect had de titel 'Two by Four'. Dat is de sectie van de standaardbalken in inches die gebruikt worden voor skeletbouw in de VS. Hout is de rode draad geworden in mijn carrière en mijn leven. Ik ben geboren met een houtsplinter in plaats van een baksteen in mijn maag, zeg ik wel eens. Ons architectenbureau Wood Architects is een referentie op het gebied van houtbouw, met name in CLT, cross laminated timber of kruislaaghout. Ik ben overtuigd van de toekomst van CLT omwille van de duurzaamheid, circulariteit en innovatieve impact."

Houtskeletbouw en CLT

De gebruikelijke vorm van houtbouw was skeletbouw, een bouwmethode die Kerckhof als passé beschouwt. Een uitzondering hierop zijn specifieke toepassingen als renovaties van bijvoorbeeld rijhuizen. In die gevallen is het soms economischer om houten profielen door het gebouw te dragen dan met een hoge kraan alles over de woning te hijsen. Ook voor optoppingen is hout, als niet te zwaar bouwmateriaal, ideaal.

De omslag naar CLT werd ingezet in Oostenrijk, in het begin van de jaren negentig. Daar begon men met de grootschalige productie van CLT om het overaanbod aan hout een innovatieve bestemming te geven op de markt. De kruisende, massieve houtpanelen worden onder grote druk met PU-lijm samengeperst tot uiterst sterke platen die geschikt zijn voor zeer uiteenlopende bouwtoepassingen.

Momenteel is er ook aandacht voor NLT, nailed laminated timber, dat het ecologische voordeel biedt niet met polyurethaanlijm te zijn verlijmd, hoewel die maar 0,1 procent van de massa uitmaakt. Door te werken met aluminiumnagels blijft dit hout bij hergebruik zaagbaar met hardmetalen zaagbladen. De interessantste evolutie om de houtlagen zonder lijm solide te verbinden, is volgens Kerckhof het gebruik van houten schroeven, zeker als die met robots kunnen worden toegepast. Er loopt ook intens onderzoek naar milieuvriendelijke lijmen.

Ook het verduurzamen van het hout is een uitdaging. Weersomstandigheden, vocht, schimmels en insecten kunnen hout aantasten. Milieubedreigende, giftige houtverduurzaming is geen optie meer. Diverse meer milieuvriendelijke oplossingen zijn ontwikkeld en vermarkt, maar voor Piet Kerckhof is vooral nanotechnologie een ontwikkeling om in de gaten te houden. Biocides op nanoniveau kunnen direct in het hout worden geïmpregneerd, gecontroleerd vrijgelaten in het hout via een nanocarrier, of door houtmodificatie het hout beschermen.

Grootschalige toepassingen en hoogbouw

Heeft houtbouw wel voldoende potentieel om grootschalig door te breken? Piet Kerckhof benadrukt dat CLT geschikt is voor de meest veeleisende constructies, ook hoogbouw. Sprekende voorbeelden zijn de HAUT woontoren aan de Amstel in Amsterdam, goed voor 70 meter. De oplevering is voorzien in 2021. In 2018 verkreeg dit project een BREEAM Outstanding ontwerpcertificaat. In Moelven, Noorwegen, vinden we momenteel de hoogste toren in hout, de Mjøstårnet, die 85 meter meet. En in Vancouver legt men de laatste hand aan wat de hoogste hybride houten toren moet worden, de Earth Tower van 120 meter. Het hoogste CLT-gebouw in België, Woodskot, staat in Brussel. Het is een residentie van 94 studentenwoningen die zes verdiepingen telt.

"Brandvoorschriften zijn een vertragende factor voor de doorbraak van CLT in de bouw", zegt Kerckhof. "Het aanpassen ervan is een heel traag proces. Hout is brandbaar, dus gevaarlijk, is de gangbare opinie. Dat klopt nauwelijks. In Moelven, Noorwegen heeft men zeer zware CLT-kolommen van 90 op 150 cm met sensoren op diverse dieptes, van oppervlakkig tot zeer diep, in een proefopstelling in brand gestoken. Resultaat was dat de buitenste tien, twintig centimeter werd aangetast door het vuur, maar dieper in de houtmassa nauwelijks een temperatuurstijging te merken was. Dit betekent dat de structurele kwaliteit van de houtkolom, om bijvoorbeeld een flatgebouw te schragen, niet werd bedreigd. Hoe goed staal het uithoudt, hebben we kunnen zien bij 9/11. Gewapend beton kan dan weer uit elkaar spatten tijdens de hitte van een brand."

Vakantiepark in Limburg

In Hechtel-Eksel ontvangt het meest duurzame vakantiepark van België zijn eerste gasten ergens in de zomer van 2021. Het ontwerp is van Wood Architects (voorheen Aché Ligno Architecten), bureau waarvan Piet Kerckhof oprichter is. De constructie is volledig in CLT uitgevoerd. De gebruikte houtmassa onttrekt en fixeert 5,2 miljoen kg CO2 uit de lucht, waarmee de CO2-uitstoot van alle transport voor de aanbouw en de autoverplaatsingen van de gasten voor 25 jaar zijn gecompenseerd. Die berekening gaat uit van dieselauto's en houdt geen rekening met elektrisch en ander duurzaam transport. Ook al het regenwater wordt gerecupereerd en tal van duurzame materialen zorgen voor een circulaire aanpak.

Op de plaats waar de bomen zijn gerooid voor het vakantiepark, groeien er 1750 nieuwe bomen ter vervanging die de komende 15 jaar opnieuw evenveel CO2 uit de lucht onttrekken en zuurstof produceren. Wil men binnen enkele decennia het park een andere bestemming geven, dan kunnen de woningen worden gedemonteerd en hergebruikt op een andere plek.

"Dit vakantiepark is een realisatie waar we bijzonder trots op zijn. Het is een grootschalige case die toont dat CLT-houtbouw zijn plaats verdient in de bouwwereld. Uitbater Roompot - een van de grootste marktspelers in deze branche - heeft niet zomaar deze duurzame keuze gemaakt. Er beweegt van alles in het bedrijfsleven, men erkent de economische meerwaarde van klimaatneutraal en -positief bouwen. Je voelt overal dat we aan een doorbraak staan. Ik zie bouwbedrijven functies creëren om duurzaamheid, circulariteit en klimaatdoelstellingen een plaats te geven in de bedrijfsvoering. CLT-bouw kan daar een grote rol in spelen. Maar merk op dat de evolutie in buurlanden als Duitsland, Frankrijk en Nederland veel sneller gaat. Ik hoop dat hier genoeg lokale spelers zich ernstig verdiepen in de mogelijkheden van CLT. Er is een risico dat iedereen, zonder de nodige bekwaamheid, er zich gaat mee bezighouden en je middelmatige tot slechte realisaties krijgt. Dan zijn we nog verder van huis."

Duurzame houtwinning en klimaat

De klimaatwinst van CLT-gebruik berust op de achterliggende gedachte dat planten zoals bomen via fotosynthese CO2 uit de lucht halen en die CO2 opslaan onder de vorm van koolhydraten om te groeien en te overleven. Wel moet die houtwinning duurzaam gebeuren.

Piet Kerckhof: "We weten dat de bouwsector met 40 procent van de wereldwijde CO2-uitstoot een enorme impact heeft op de klimaatverandering. De overheid zou CO2-opslag moeten promoten en wie met hout bouwt zou emissierechten moeten kunnen verkopen aan industriële spelers die CO2 uitstoten."

"Een van de kritieken op CLT is, dat dit leidt tot niet-duurzame bosbouw. Bomen worden gerooid, oppervlakten liggen kaal en er komt nog meer CO2 vrij. Dat is uiteraard niet de bedoeling. We moeten anders gaan denken over bossen en ons hout niet uit bossen halen maar uit akkers. Agroforestry is de toekomst. Het mengen van, maïsteelt of graan en bomen. We moeten landbouwers als partners zien. Het is jammer dat de powers that be zo conservatief zijn. Niet realistisch? Ik ben liever idealist, ik wil voor iets staan."

"Ik ben een groot voorstander van klimaatrobuuste oplossingen die losgekoppeld zijn van gebruikersgedrag. Een van de grote valkuilen van EPC- en EPB-scores is het reboundeffect. De winst en besparing die extra isoleren oplevert, leidt opnieuw tot meerverbruik zodat de totale energieconsumptie nauwelijks daalt. En gebruikersgedrag beïnvloeden is niet zo vanzelfsprekend. Met grootschalige houtbouw in combinatie met duurzaam beheerde boomaanplantingen halen we CO2 voor heel lange tijd uit de atmosfeer, ongeacht het menselijk gedrag."

©2023 Pixii - Het algemeen auteursrecht is van toepassing op bovenstaand materiaal. Gelieve ons te contacteren indien je onderstaand materiaal wil overnemen buiten de gebruikelijke citatie met bronvermelding.